De oorsprong en het nut van slangenvoltes, spiralen en andere figuren

04 januari 2025

In ons vorige blog hebben we al besproken dat voltes, rechte lijnen en recht-richten al vanaf het begin der rijkunst bekend zijn en geoefend werden. In dit blog bespreken we een aantal moderne figuren zoals de slangenvolte, het spiraal, het figuur S en de 8. Figuren die in de huidige dressuurproeven en/of training gebruikt worden. Moderne figuren? Of toch niet?

De rijkunst floreerde tijdens de Renaissance in Europa. Het centrum van de rijkunst en haar ontwikkeling was destijds Napels (Napolis). In de 16e eeuw werden maar liefst acht boeken gepubliceerd door Italiaanse rijmeesters. Eén van die boeken is 'Il cavallerizzo' van rijmeester Claudio Corte, gepubliceerd in 1562. In 1584 is dit boek is het Engels vertaald door H.Benham, 'The Art of riding'.

In dit boek uit 1562 beschrijft Maestro Claudio Corte al figuren die we nu nog steeds gebruiken. Heel gedetailleerd wordt beschreven hoe je deze figuren moet rijden. Sommige figuren hebben zelfs al de naam die we nu nog steeds in de dressuurproeven gebruiken zoals de slangenvolte (serpeggiare) en de S (S).

Claudio Corte over de voltes

Ook Claudio Corte hecht veel waarde aan het rijden op voltes, of cirkels. Hij beschrijft veel varianten, zoals bijvoorbeeld het figuur op de afbeelding. Hij beschrijft de volte ook als een figuur dat het paard van nature vaak laat zien. Als voorbeeld noemt hij spelende veulens en jonge paarden. Zij draaien in het spel continu om elkaar heen. Het is dus niet tegen de natuur in om een paard op voltes te werken.

De voordelen van het rijden op voltes zijn volgens Corte:

Het paard krijgt er goede borstspieren van
De schouders en benen worden lenig en vlot
De hoofd - hals houding wordt er beter van
Het paard wordt lichter op de hand
Het paard leert links en rechts even makkelijk wenden (rechtrichten)
De balans wordt er beter van
Voorbereiding op de meer korte en ingewikkelde figuren
Noodzakelijk in het gevecht

Claudio Corte over de spiraal

De spiraal is een figuur dat we kennen als de volte verkleinen en vergroten. Het heeft als functie het paard meer te verzamelen, door het verkleinen van de volte. Door het weer vergroten van de volte wordt het paard beter om het binnenbeen van de ruiter gebracht. Hij leert voor het binnenbeen zijwaarts te gaan en zijwaarts te buigen. Tijdens het verkleinen leert het paard de binnenteugel volgen en reageren op de hulpen van het buitenbeen en de buitenteugel. Het is een oefening die helpt bij het afstemmen van de hulpen, het verbeteren van de balans en het verbeteren van de laterale buiging en de verzameling.

Corte noemde dit figuur 'Caragolo', wat slak betekent. De vorm van het figuur maakt duidelijk waarom. Corte hechtte veel waarde aan dit figuur en oefende het eerst in stap, dan in draf en dan pas in galop. Uiteindelijk werd het figuur ook gebruikt om de 'Raddoppiare terra terra' op te doen. De sterk verzamelde galop in twee-takt, waarbij afwisselend beide voorbenen en beide achterbenen de grond verlaten en raken.

De voordelen van het rijden op spiralen zijn volgens Corte:

Ontwikkeling van (draag)kracht in het paard
Ontwikkelen van gehoorzaamheid aan de hulpen
Ontwikkelen van behendigheid
Ontwikkelen van vaardigheid en structuur bij de ruiter

Claudio Corte over de 'S' of '8'

Corte beschrijft heel precies in zijn boek hoe de S gereden moet worden. Ook tegenwoordig gebruiken we de S nog regelmatig. Zelfs en de dressuurproeven komt dit figuur regelmatig voor. Ook dit figuur is gericht op balans, buiging en het makkelijk van richting kunnen veranderen, waarbij het paard net zo makkelijk linksom als rechtsom loopt. Ook dit figuur is dus belangrijk tijdens het recht-richten. Een paard kan rechtuit nog zo recht en in balans lopen, maar wanneer hij één kant veel moeilijker op draait en buigt, dan de andere kant, dan is hij niet recht. Het paard is dan niet symmetrisch en dat gaat in de moeilijkere oefeningen een steeds groter probleem worden. Daarbij zal een paard wat asymmetrisch is zichzelf ook asymmetrisch belasten, wat een verhoogde kans op overbelasting en blessures geeft.

Claudio Corte over de slangenvolte

Ook de slangenvolte kennen we in deze tijd uit de dressuurproeven, maar het is ook een heel nuttig figuur in de training. Ook dit figuur zorgt voor betere controle over je paard, betere zijwaartse buiging, betere balans en draagt bij aan een meer symmetrisch paard. Ik gebruik het figuur vaak tijdens de warming-up, zowel met jonge als gevorderde paarden. Het geeft mij ook informatie over het paard. Hoe draait hij linksom, hoe draait hij rechtsom en met welke ombuiging heeft hij meer moeite. Het is een super figuur om je paard aan de hulpen te brengen, te gymnastiseren en eventuele verschillen tussen links en recht op te merken en op te lossen. Het kan zowel in stap, draf als galop gereden worden. In galop kan je er voor kiezen om in contragalop te blijven, wat bijdraagt aan de balans, de controle en de verzameling of je kan changementen maken voor het van richting veranderen. Belangrijk is dat je dan het changement rechtuit maakt en niet in de ombuiging. Dit veroorzaakt dat je paard eerst in de voorhand wisselt en achter naspringt of helemaal niet om gaat.

Corte noemt de slangenvolte 'Serpeggiare', verwijzend naar de slingerende beweging van de slang, net zoals wij het nu nog noemen dus. Hij beschrijft weer heel nauwkeurig hoe het figuur gereden moet worden. Zo beschrijft hij wanneer je het paard om moet stellen en noemt allerlei opties, zoals tussendoor halt houden, zodat het paard tijd heeft na te denken. De slangenvolte brengt zeer grote voordelen volgens Corte.

De voordelen van het rijden van slangenvoltes zijn volgens Corte:

Ontwikkelt de afstemming op been en handhulpen
Ontwikkelt de behendigheid van het paard
Ontwikkelt de gehoorzaamheid van het paard
Ontwikkelt de symmetrie van het paard
Het paard leert zowel links als recht reageren
Het paard wordt lichter in de hand en lichtvoetiger
Het paard wordt er levendiger en moedig van

Conclusie

Zelfs de figuren die we tegenwoordig gebruiken en terugvinden in de dressuurproeven vinden hun oorsprong in de 16e eeuwse Italiaanse rijkunst. Als we kijken naar de redenen waarom ze dergelijke figuren reden, dan komen die grotendeels overeen met de redenen waarom wij in deze tijd zulke figuren rijden. In mijn opinie rijden mensen teveel rechtuit, zonder doel, zonder plan. Ze rijden nergens naartoe. Zeker in de warming-up zie ik ik dat vaak. Terwijl je juist in de warming-up al zoveel nuttige dingen kan doen. Je kan voelen hoe je paard is die dag, door hem te testen in figuren als slangenvoltes, je kan de afstemming tussen jou en je paard verbeteren, je kan al doelgericht werken aan souplesse en balans, werken aan reacties, balans, houding etc. Trainen is niet doelloos rondrijden om op te warmen en vervolgens oefeningen uit de proef gaan rijden. Die oefeningen uit de proef zijn tools om je paard beter te maken en de communicatie tussen jou en je paard beter te maken. Daarbij blijkt uit onderzoek met hartslagmeters dat paarden pas echt opwarmen in een goede galop. Het meeste opwarmen wat we dus doen in draf is vergelijkbaar met het stationair draaien van de motor van je auto. Dat is geen opwarmen. Natuurlijk is het nuttig om in stap en draf te beginnen om je paard af te stemmen en rustig in zijn werk te brengen. Maar als je dus echt op wilt warmen, moet de hartslag omhoog en moet je dus galopperen. Gebruik dus tijdens de eerste fase van je 'opwarmen' je tijd en energie nuttig en werk aan afstemming, souplesse, coördinatie, balans etc. En gebruik daarvoor overgangen, tempowisselingen, maar vooral ook figuren. Bedenk welke figuren passen bij het probleem dat jij op wilt lossen, of bij het aspect dat jij wilt verbeteren, of bij de oefeningen die je later in je training wilt gaan rijden. Rijd met logica en gevoel!

Volgende keer:

# Over het nut en de herkomst van:

Schouderbinnenwaarts, travers en appuyeren

WIE WAS DE UITVINDER VAN SCHOUDERBINNENWAARTS ECHT?